Joe de gauwdief verscheen tussen 1925 en 1947 als stripboekje dat als reclame verspreidt werd door de Zeepfabriek De Klok uit Heerde. Dit boekje in een klassiek voorbeeld van stereotypering van zwarte mensen  in kinderboeken. Joe wordt betrapt op diefstal. In dit boekje wordt ook de vaker voorkomende link tussen een donkere huidskleur en het gebruik van zeep gelegd.

^{Een klassieker: Tien kleine negertjes. Dit kinderboek verscheen in vele verschillende edities vanaf ca. 1875. Deze boeken verschenen in allerlei vormen en maten. Tien, negen, of (zie onder) drie nikkertjes of negertjes. De oudste variant in mijn verzameling is : De 9 kleine nikkertjes (De negen kleine nikkertjes). Amsterdam : J. Vlieger, ca 1880-1890. Drukker: Amsterdam : Ellerman, Harms & Co. 12 bladen met gekleurde litho’s. Niet in Brinkman. Dit exemplaar is in slechte staat en met tape beplakt. Tien kleine negertjes en alle andere variantren zijn gebaseerd op Ten little negro boys dat in Amerika rond 1870 verscheen.}

De 9 kleine nikkertjes (ca. 1875) was nu juist geen versie is van de 10 kleine nikkertjes waar steeds een figuur verdwijnt, maar een ‘mockery’ (bespotting), zoals in Brown gold wordt beweerd. In de tijd van verschijnen werd de blanke lezer duidelijk gemaakt dat dit een ‘verkeerde wereld’ was, waar heel hard om gelachen kon worden.

Prentenboek met op elk blad twee tekeningen, bovenaan groot, onderaan kleiner, met daaronder twee en vier regels rijmende tekst. Beeldverhaal over de belevenissen van een rijke westers geklede zwarte familie in een blank land. De kleine nikkertjes vermaken zich aan het strand van Scheveningen, gaan naar kostschool, leren van blanke docenten rekenen schrijven enzovoort, na school spelen ze o.a. croquet, en in de kerstvakantie gaan ze naar huis. Ze gaan uit rijden in een koets, eten taartjes, gaan naar feesten en een danspartij. Ze vatten kou, worden weer beter en gaan naar een ‘toover pantomien’. Ze spelen zelf ook toneel: Othello, en vieren oudjaar, Aan de inhoud te zien zijn de afbeeldingen van Engelse herkomst. Op de voorkant een afbeelding van twee blanken die zich zo te zien welwillend richten tot een zwarte familie bestaande uit negen mensen. Volgens het boek ‘Brown Gold’is dit boek een ‘mockery’, een bespotting (beschrijving Koninklijke Bibliotheek).

Eén van de eerste reclame-stripfiguren is ‘Pijpje Drop’, van P. Koenen (1930). De avonturen van dit negertje trof men aan in De Automaat, het blad van de olieman. Olie werd in die tijd nog aan huis gebracht. Pijpje Drop werd uitgebracht als het wekelijkse reclameblad van de “N.V. Maatschappij tot detailverkoop van petroleum”. De strip eindigde met: ‘Hoe ‘t verder Pijpje Drop vergaat, staat in de volgende Automaat’. In totaal verschenen er vijf bundeltjes met de strip. Het hier afgebeelde in nr. 2.

Een hele aparte categorie vormen de boekjes die gebaseerd zijn op Little Black Sambo, geschreven door Helen Bannerman, dat voor het eerst in 1898 verscheen. Daarna werd het talloze malen herdrukt en verschenen er vele vertalingen. Ook was het boekje onderwerp van wetenschappelijke studies. Het Baldwin Project en het Gutenberg-project besteedden er aandacht aan.  In 1981 schreef Elizabeth Hay een boek over haar: Sambo Sahib. The story of Helen Bannerman, author of Little Black Sambo.

De eerste kritiek op Sambo verscheen in 1932 en kwam van niemand minder dan de Afro-Amerikaanse dichter Langston Hughes (1902-1967).  Yvette Jansen schreef er in Boekenpost (nr. 88, Jaargang vijftien. Mrt/Apr. 2007) een stuk over: 

“Sambo (en Mumbo en Jumbo) worden discriminerende namen voor Afro-Amerikanen. Uit de hoeveelheid pannenkoeken zou blijken hoe gulzig (zwarte) mensen zijn. Ook het gedrag van Jumbo, de vader van Sambo, is niet zoals het moet zijn. Hij schraapt immers de tijgerboter van de grond. Anderen vinden het verhaal wel leuk maar hebben bezwaar tegen de illustraties van Bannerman (Sambo heeft dikke lippen, rollende ogen, knokige knieën en kroeshaar. Ondanks de kritiek verschijnen er nog nieuwe edities, zoals het deeltje in de Golden Book-reeks uit 1948. Bibliotheken in de Verenigde Staten krijgen dan nog steeds aanvragen binnen om Sambo uit hun collectie te verwijderen en in 1956 wordt het boekje uit de openbare scholen van Toronto geweerd. In 1972 schrijft Bannerman’s zoon Robert aan The Times: ‘My mother would not have published the book had she dreamt for a moment that even one small boy would have been made unhappy thereby’. In een studie naar mogelijk discriminerende kinderboeken verzamelt P.J. Yuill in 1976 alle tot dan toe verschenen uitgaven van Sambo.”

Piccaninny Sambo

Van een wit negertje. IDA HALBERTSMA- VAN REGTEREN ALTENA, IDA Amsterdam, UItgeverij J.H. de Bussy, 1929. 7 pagina-grote tekeningen van Julie Bas Backer in rood en zwart. Kartonnen band. Gelijmd. Oblong formaat. Zeldzaam.

In het dorp Katoenistan Woonden negenhonderd negers; Zij hadden roode jasjes an En waren zwart als schoorsteenvegers. ‘t Gebeurde er – tot schrik van elk! – Dat daar een kindje werd geboren, Niet zwart, maar wit! Zoo wit als melk, Zoo wel van achter als van voren.

Sara Cone Bryant, De Geschiedenis van Epaminondas. 1e Nederlandse editie (1920). Oorspronkelijk verschenen in 1905, als Epaminondas and his auntie door Sara Cone Bryant. Utrecht : W. de Haan. 7 pp. 31cm. coloured drawings. Zeldzaam.

Willy Schermelé (1904-1995)  schreef in 1932 Het groote negerboek : oorspronkelijke en bewerkte verhalen, sprookjes, fabels, versjes, grapjes, enz. (Van Holkema & Warendorf). Over haar werk en leven vindt u meer informatie op :  http://www.willyschermele.nl

Drie Nikkertjes, door Truus Vinger:

Verder lezen:

• Zwarte mensen in kinderboeken / door Roline Redmond. – Den Haag : Nederlands Bibliotheek en Lectuur Centrum, 1980

• Wit over zwart : beelden van Afrika en zwarten in de westerse populaire cultuur / Jan Nederveen Pieterse. – Amsterdam : Koninklijk Instituut voor de Tropen ; Amsterdam : Stichting Cosmic Illusion Productions ; Den Haag : NOVIB, 1990.

• Zwart : Sambo, Tien kleine nikkertjes, PijpjeDrop, Pompernikkel en anderen : het beeld van de zwarte mens in de Nederlandse illustratiekunst 1880-1980 / Jeroen Kapelle (m.m.v. Dirk J. Tang) ; [red.: Saskia de Bodt ; fotogr.: Koninklijke Bibliotheek]. – Harderwijk : d’Jonge Hond, 2008.

De Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag heeft een enorme collectie rond dit thema gebouwd. Jeannette Kok was de drijvende kracht achter deze collectie. Inmiddels is zij opgevolgd door Karin Vingerhoets.

Op de website van de KB vindt u meer informatie:

http://www.kb.nl/dossiers/kinderboeken/zwart-het-beeld-van-de-zwarte-mens-in-de-illustratiekunst-1880-1980

Zie ook de blog van de Koninklijke Bibliotheek:

http://blog.kb.nl/de-zwarte-sambo-eene-mooie-negergeschiedenis-toch-niet

————-

Buku is a supporter of Spinzi:

De personages die kinderen tegenkomen in kinderboeken faciliteren wezenlijke imaginatieve rolmodellen over wie zij zijn en wie en wat zij (later) kunnen worden. Veel kinderboeken staan echter vol met stereotype rolmodellen langs gender (sekse) en etnisch gekleurde lijnen. Het doel van Spinzi is de representatie van gender en etniciteit in kinderboeken naar een nieuw geëmancipeerd collectief cultureel narratief te krijgen.

Je kunt Spinzi inschakelen voor onderzoek, leesbevorderingsadvies, lezingen, essays, artikelen en projecten welke het thema van gender en etniciteit in kinderboeken raken. In de webwinkel schift Spinzi geëmancipeerde en multiculturele Nederlandse kinderboeken bedoeld voor verkoop en blogt ze:

http://spinzi.webshopapp.com/